Đánh cược thành tựu cả thập kỷ bằng một dự án, liệu Mark Zuckerberg sẽ trở thành tội đồ hay vĩ nhân

Ngồi trong căn phòng họp có vách toàn bằng kính có tên The Aquarium, Mark Zuckerberg có bài phỏng vấn độc quyền với Forbes. Trong phần lớn sự nghiệp, Zuckerberg đã làm suy yếu những thành tựu to lớn của mình bằng cách thực hiện một số bước đi sai lầm cùng những vụ bê bối ảnh hưởng mạnh mẽ tới nền dân chủ. Nhưng vượt qua mọi khó khăn đó, Mark Zuckerberg của hiện tại đã phát triển từ vị “CEO trẻ con” của Facebook trở thành thành một “chính khách” của tập đoàn Meta.

Mark nói: “Thứ quyết định số phận của bạn không phải là đối thủ cạnh tranh. Đó là cách bạn thực hiện”.

Zuckerberg sẽ bước sang tuổi 40 vào tháng 5 tới, với khối tài sản ước tính khoảng 106 tỷ USD, một quỹ từ thiện được thiết kế để mang lại tác động tối đa và cam kết chuyển đổi một trong những công ty quan trọng nhất trên thế giới mà anh có gần như toàn quyền kiểm soát. Theo nhiều cách, Mark đang có “khoảnh khắc Bill Gates” của chính mình.

Giống như Zuckerberg, Gates đã bỏ học ở Harvard để xây dựng một công ty công nghệ có tầm quan trọng trong lịch sử. Giống như Zuckerberg, Gates cũng là gương mặt kỳ lạ trong lĩnh vực của mình. Giống như Zuckerberg, Gates cũng đã tạo ra cả những người hâm mộ, kẻ thù và những mối lo ngại về chống độc quyền trên con đường vươn tới đỉnh cao không khoan nhượng và ngừng nghỉ của mình. Và rồi, ở tuổi 40, Gates đã đảo ngược kịch bản. Ông đã chuyển đổi hình ảnh của mình từ một nhà độc quyền lạnh lùng thành một nhà hảo tâm toàn cầu, và công ty và di sản của ông đều chiến thắng nhờ điều đó.

Vậy điều đó có thể xảy ra với Mark Zuckerberg như thế nào?

Một người bạn và cũng là đồng nghiệp của Mark Zuckerberg, người sáng lập Spotify, Daniel Ek nói: “Mark chân thực hơn rất nhiều trong tính cách của mình trước công chúng. Anh ấy đã học được rất nhiều điều trong vài năm qua và thâm tâm anh ấy đang có một ngọn lửa mới. Mark nhận ra rằng mình cần phải hành động có trách nhiệm vì anh ấy đã có được nền tảng khổng lồ này… Nhưng vẫn còn đâu đó dấu ấn của ‘Mark cũ’ - nơi anh ấy đang đặt cược vào mọi thứ mặc dù mọi người đều nói 'điều này sẽ không bao giờ thành công’. Đáng chú ý nhất là khoản đầu tư 100 tỷ USD vào một thế giới ảo kỳ ảo nhưng vẫn chưa được chứng minh có tên là metaverse có thể không mang lại lợi nhuận trong bảy năm nữa”.

Zuckerberg của hiện tại, trưởng thành hơn đã chấp nhận quy tắc mới: Sự tự nhận thức. “Khi tham gia một cuộc thi, bạn không chiến đấu với người khác mà là chiến đấu với chính mình đúng không? Bạn chỉ đang cố gắng trở thành một phiên bản tốt hơn của chính mình”.

Và hơn ai hết, Zuckerberg đang có những điều kiện tốt nhất ủng hộ anh chuyển đổi bản thân theo cách này. Về mặt chuyên môn, không ai có thể bảo Mark phải làm gì theo đúng nghĩa đen. Facebook có cấu trúc chia sẻ kép mang lại cho Mark quyền kiểm soát không thể xâm phạm được. Hiện tại, Mark sở hữu 99% cổ phiếu loại B có quyền biểu quyết cực kỳ cao và có 61% tổng quyền biểu quyết, khiến anh vừa không thể bị sa thải - vừa không thể bị chịu trách nhiệm.

“Bạn có thể tập hợp tất cả các cổ đông phổ thông khác để bỏ phiếu chống lại Mark không?” câu hỏi được đặt ra cho bạn của Mark và cũng người đồng sáng lập Facebook, Dustin Moskovitz. “Không, không thể”.

Trong những ngày đầu của Facebook, nhu cầu kiểm soát vận mệnh của chính mình đã được củng cố. Zuckerberg nhớ lại thời điểm năm 2006 khi Yahoo đề nghị 1 tỷ USD để mua Facebook, khi đó mới chỉ được hai tuổi. “Có rất nhiều công ty trên thế giới có vốn lớn, không có cơ cấu lãnh đạo hoặc hội đồng quản trị cho phép họ đặt cược lớn vào tương lai”, Mark nói. “Chúng tôi là một công ty do người sáng lập kiểm soát”.

Điều đó chắc chắn đã giúp Facebook thực hiện một số thương vụ mua lại từng được coi là táo bạo nhưng giờ đây mọi người đã phải nhìn với con mắt khác. Một số ví dụ bao gồm WhatsApp, Oculus hoặc kinh ngạc hơn nữa là Instagram - một trong những thương vụ mua doanh nghiệp tốt nhất trong thế kỷ này.

Tuy nhiên, những thành công này, khi Facebook IPO với mức vốn hóa thị trường gần 82 tỷ USD vào năm 2012, cũng dẫn đến thời kỳ “Evil Mark”, có thể tóm tắt bằng một từ: Kiêu ngạo.

Việc kiểm soát đa số phiếu bầu phần lớn bảo vệ Mark Zuckerberg khỏi mọi hậu quả khác ngoài những lời xin lỗi. “Chúng tôi đã không có cái nhìn đủ rộng về trách nhiệm của mình và đó là một sai lầm lớn”, anh nói trong phiên điều trần quốc hội năm 2018, xin lỗi về vụ bê bối Cambridge Analytica. “Đó là sai lầm của tôi và tôi xin lỗi. Tôi đã thành lập Facebook, tôi điều hành nó và tôi chịu trách nhiệm về những gì xảy ra ở đây”.

Nhưng trách nhiệm và trách nhiệm giải trình là khác nhau. Đặc biệt là khi các công ty tài sản khổng lồ hỗ trợ Mark, bao gồm Vanguard, BlackRock và Fidelity, nhận thấy rằng bất chấp những vấp ngã, anh đã mang lại thành tích tuyệt vời không thể chối cãi cho các cổ đông. Trong ba năm qua, cổ phiếu của Meta đã tụt lại phía sau S&P 500 gần 16 điểm phần trăm, nhưng chúng vượt trội hơn chỉ số này lần lượt là 31 và 367 điểm phần trăm trong vòng 5 và 10 năm.

Zuckerberg nói: “Không có nhiều nơi trên thế giới mà bạn có thể đặt cược dài hạn như chúng tôi”. Zuckerberg tiếp tục: “Tôi nghĩ tôi sẽ điều hành Meta trong một thời gian dài”.

Thật khó để xác định sự trưởng thành của bất kỳ ai, nhưng với Mark, có thể xem xét thời điểm tháng 9/2021.

Cổ phiếu Facebook đã đạt mức cao nhất mọi thời đại. Công ty hiện có giá trị gần 1,1 nghìn tỷ USD và bản thân Zuckerberg cũng có giá trị khoảng 136 tỷ USD. Sự thúc đẩy của anh ấy vào metaverse đang diễn ra nhanh chóng. Tháng sau, anh công bố quyết định đổi tên Facebook thành Meta Platforms, đặt cược thương hiệu của mình rằng metaverse sẽ trở thành tương lai của điện toán - đúng định nghĩa về một vụ đặt cược lớn do người sáng lập điều khiển.

Trong 14 tháng tiếp theo, cổ phiếu của Meta đã giảm 75% khi doanh thu hàng năm lần đầu tiên giảm, khiến thu nhập ròng năm 2022 giảm 41%. Tài sản của Zuckerberg đã giảm xuống còn 33 tỷ USD. Bản cập nhật quyền riêng tư năm 2021 của Apple cho hệ điều hành di động iOS, khiến các công ty công nghệ khó theo dõi người dùng trên các ứng dụng hơn, đã đóng một vai trò nào đó trong đợt sụt giảm mạnh lần này. Tuy nhiên, còn một thủ phạm khác: Sự cạnh tranh từ TikTok.

Năm ngoái, Zuckerberg đã quyết định làm điều gì đó khác biệt. Không hăng hái tiến về phía trước. Không đưa ra những lời xin lỗi muộn màng nửa vời. Thay vào đó, anh chuyển hướng. Sau khi đưa lực lượng lao động của mình từ 33.600 lên 87.000 trong 4 năm, Zuckerberg đã tuyên bố sa thải hơn 11.000 nhân viên vào tháng 11 năm ngoái – chiếm 13% lực lượng nhân sự công ty – sau đó bổ sung thêm 10.000 người nữa vào con số đó vào tháng 3 năm nay. “Năm ngoái chúng tôi đã thực hiện một số quyết định thực sự khó khăn”, anh nói thẳng. “Rõ ràng đó không phải là điều bạn muốn làm”.

Anh tiếp tục: “Chúng tôi đã cố gắng thiết lập khuôn khổ hoạt động cho công ty vì hai mục tiêu: Một là giúp chúng tôi vận hành hiệu quả hơn và xây dựng những sản phẩm tốt hơn nhanh hơn. Thứ hai là đảm bảo rằng chúng tôi có đủ không gian tài chính để bù đắp cho bất kỳ trở ngại nào chúng tôi gặp phải trong quá trình thực hiện để chúng tôi có thể tiếp tục đầu tư vào tầm nhìn dài hạn, phần lớn là hai khoản đầu tư lớn mà chúng tôi đang thực hiện AI và siêu vũ trụ”.

Tầm nhìn không thay đổi, ngay cả khi metaverse đã bị một số người coi là thất bại và Zuckerberg đã tuyên bố công khai rằng sẽ phải mất một thập kỷ trước khi lĩnh vực này kiếm được tiền. Meta đã tích lũy khoản lỗ hoạt động khoảng 40 tỷ USD từ việc đặt cược vào ý tưởng về một vũ trụ ảo thay thế do chi nhánh Reality Labs dẫn đầu, nhưng Zuckerberg vẫn toàn tâm toàn ý.

Đó là một chặng đường khó khăn: Horizon Worlds—một ứng dụng thực tế ảo miễn phí dành cho tai nghe Quest VR được cho là sẽ báo trước một kỷ nguyên của trải nghiệm phong phú và các cuộc gọi hội nghị VR nhưng mảng này đã không đạt được mục tiêu năm 2022 là 500.000 người dùng hoạt động hàng tháng, đạt ít hơn 200.000, theo một tài liệu nội bộ được Wall Street Journal trích dẫn vào tháng hai. Ngay cả Zuckerberg cũng thừa nhận Horizon Worlds không có tính lưu giữ như cần thiết.

Tuy nhiên, Zuckerberg là người luôn khuyến khích những cuộc tranh luận và vui vẻ tiếp thu những lời chỉ trích và điều chỉnh. Kết quả là thị trường đã phản ứng tích cực với thái độ đó. Cổ phiếu của Meta đã tăng hơn gấp ba lần giá trị kể từ đáy vào cuối năm 2022 - được hỗ trợ bởi hoạt động mua lại cổ phiếu trị giá khoảng 38 tỷ USD kể từ đầu năm ngoái.

Sự đồng thuận của các nhà phân tích dự đoán doanh thu sẽ tăng 14% trong năm nay lên gần 133 tỷ USD và thu nhập ròng tăng vọt 50% lên 34 tỷ USD, đưa cổ phiếu công ty đến gần hơn nhiều với mức cao nhất hai năm trước. Kết quả là cổ phiếu tăng giá một lần nữa khiến Zuckerberg trở thành một trong mười người giàu nhất hành tinh.

Đối với anh ấy, metaverse là một phần của tầm nhìn dài hạn không chỉ bao gồm VR và AR mà còn cả trí tuệ nhân tạo. Giống như Gates, người trong một cuộc phỏng vấn vào tháng 2 với Forbes đã mô tả những tiến bộ gần đây trong AI là “quan trọng như PC hay Internet”, Zuckerberg coi việc phổ biến AI là một sự kiện mang tính thay đổi. Và, giống như nhiều gã khổng lồ công nghệ khác, Meta cũng đã xây dựng một mô hình ngôn ngữ lớn để đào tạo AI nhằm xác định tương lai của họ. Được gọi là Llama 2, mô hình này là mã nguồn mở và sẽ được tích hợp vào nhiều sản phẩm của Meta.

“AI sẽ giải quyết mọi thứ”, Mark nói nhưng cũng thừa nhận AI là một trong những canh bạc tốn kém hướng tới tương lai. Dẫu vậy, Mark là cổ đông quan trọng duy nhất của Meta và anh ấy có rất nhiều sự kiên nhẫn. “Hãy nhìn xem, sẽ mất thêm một thời gian nữa để có được kính thực tế tăng cường hoàn chỉnh. Và đó chính là mục tiêu mà phần lớn ngân sách của Reality Labs đang hướng tới. Vì vậy, khi mọi người hỏi: 'Bạn tiêu số tiền này vào việc gì?' thì nó giống như, 'Chà, chúng tôi đang cố gắng lắp một siêu máy tính vào một cặp kính bình thường’”.

Nếu Meta cố gắng thực hiện điều đó trước tiên một cách hấp dẫn, công ty có thể xác định một thị trường mới. Nếu không, đó sẽ là một thất bại nhanh chóng và tốn kém giống như nhiều thất bại trước đó: Điện thoại Facebook, thiết bị trò chuyện video Portals hay nỗ lực với đồng tiền số Libra.

Andrew “Boz” Bosworth, giám đốc công nghệ của Meta cho biết: “Trải nghiệm sống của chúng tôi ở đây là những thất bại, những thất bại liên tục, liên tục làm những việc mà chúng tôi nghĩ mọi người sẽ yêu thích. Và khi họ không yêu thích chúng, chúng tôi phải đặt câu hỏi: ‘Tại sao bạn không thích cái này?’ Chúng tôi đặt câu hỏi đó một cách nghiêm ngặt. Và sau đó chúng tôi lặp đi lặp lại cho đến khi tìm thấy sản phẩm phù hợp với thị trường. Đó là điều chúng tôi làm rất giỏi”.

Nếu trước đây, Mark dựa trên nhận thức của công chúng, thì Mark của hiện tại chắc chắn đã nhận ra Gates thay đổi hình ảnh của mình như thế nào thông qua những công trình công cộng vĩ đại mà ông bắt đầu tập trung vào ở tuổi 40. Zuckerberg, lúc đó mới 26 tuổi, là một trong những người ký ban đầu ký vào “Cam kết Cho đi”, chiến dịch do Gates và Warren Buffett khởi xướng nhằm yêu cầu các tỷ phú cam kết chi ít nhất một nửa tài sản của họ cho hoạt động từ thiện.

“Bill tin tưởng rất mạnh mẽ rằng nếu bạn muốn làm tốt công việc từ thiện như một kỷ luật, nếu bạn muốn giỏi việc đó khi về già, bạn cần phải luyện tập”, Zuckerberg nói.

Vào năm 2015, ngay trước khi con gái chào đời, Zuckerberg và vợ anh, Priscilla Chan, đã viết một lá thư cam kết sẽ trao 99% cổ phần Facebook của họ cho sứ mệnh từ thiện của họ, sau này được gọi là Sáng kiến Chan Zuckerberg (CZI). Ngày nay số cổ phiếu đó trị giá khoảng 103 tỷ USD. Nếu thực hiện như đúng cam kết, CZI sẽ nổi lên như một trong những nỗ lực từ thiện lớn nhất thế giới, chỉ đứng sau Gates và vợ cũ của ông, Melinda French Gates, và có thể lớn hơn tùy thuộc vào hoạt động trong tương lai của Meta.

Chan mô tả CZI là “một cơ hội không thể tin được”. Tổ chức này được thành lập theo cách phi truyền thống với tư cách là một công ty trách nhiệm hữu hạn, ngoài việc cho đi tiền, còn đầu tư mạo hiểm vào các công ty vì lợi nhuận phù hợp với mục tiêu của tổ chức. Họ cũng tài trợ cho công việc vận động chính sách. Việc thành lập LLC có nghĩa là Zuckerberg và Chan không được giảm thuế ngay lập tức cũng như không phải tiết lộ các hoạt động của mình. Nhưng khi họ chuyển tài sản từ LLC sang quỹ từ thiện của CZI, nơi có tài sản trị giá 7 tỷ USD (tính đến lần nộp thuế gần đây nhất), cặp vợ chồng này sẽ được khấu trừ thuế - và bắt buộc phải tiết lộ thông tin. Mục tiêu táo bạo của CZI là giúp khoa học chữa trị, quản lý và ngăn ngừa mọi bệnh tật vào cuối thế kỷ này.

Để đạt được mục tiêu đó, CZI có kế hoạch xây dựng một trong những cụm điện toán AI lớn nhất thế giới dành cho nghiên cứu khoa học đời sống phi lợi nhuận, cố gắng mô hình hóa hoàn thiện hơn các tế bào khác nhau của con người để hiểu cách chúng hoạt động khi khỏe mạnh và khi bị bệnh. Viện Hình ảnh Sinh học Tiên tiến Chan Zuckerberg, có trụ sở tại Thành phố Redwood, California, đang phát triển những cách mới để xem tế bào ở độ phân giải cao nhằm thúc đẩy phát hiện bệnh sớm hơn.

Tư duy mở rộng như vậy đã thay đổi cách Zuckerberg hoạt động. Khi các đơn vị được CZI hậu thuẫn nghiên cứu về bệnh tật, Mark của hiện tại đã áp dụng sức khỏe vào cuộc sống của chính mình để tăng năng suất, tập thể dục hầu như mỗi ngày và ngủ đủ 8 tiếng mỗi đêm. Với các môn thể thao như jiujitsu và MMA, anh ấy tham gia chiến đấu nhưng theo cách tôn trọng và chu đáo hơn. Và Mark cũng nhận ra rõ ràng rằng những tội lỗi trong thập kỷ qua có thể được rửa sạch nếu anh đạt được dù chỉ một phần nhỏ những gì CZI đã tuyên thệ.

“Ngay cả khi chỉ làm được 1/3 những gì đã cam kết, tôi nghĩ điều đó vẫn tạo ra rất nhiều giá trị trên thế giới”.

Xem thêm: Đi xe sang, ở nhà đẹp nhưng chỉ đi đôi giày 70.000 đồng và bài học làm giàu từ ông Đặng Lê Nguyên Vũ